Choć właściwie wszystkie rasy psów od lat towarzyszą człowiekowi w jego codziennych zajęciach i pracach, jest specjalna grupa, która ma specjalne predyspozycje do “służby”. To tak zwane psy użytkowe, od stuleci dobieranie i hodowane tak, by uwypuklić ich wyjątkowe cechy. Jakie rasy zaliczamy do ras użytkowych i w jakich dziedzinach korzystamy z ich pomocy?
Psy użytkowe to zwierzęta wyhodowane ściśle do pełnienia zadań i realizowania celów niemożliwych do osiągnięcia przez innych przedstawicieli kynologicznego świata. Dzięki dokładnemu podziałowi i unikalnych cechach przypisanych każdej rasie, możemy optymalnie dobrać psa do zadań, które przed nim postawimy. Psy użytkowe, w przeciwieństwie do tych typowo wystawowych (choć jedne i drugie mogą swobodnie się przenikać), podlegają próbom pracy i często przejście odpowiednich testów niezbędne jest do otrzymania tytułów championa czy reproduktora lub suki hodowlanej.
Gdyby jednak przyjrzeć się rasom użytkowym przez pryzmat wyglądu i cech eksterieru, podział wyglądał będzie następująco:
- ze względu na kształt głowy:
– psy okrągłogłowe m.in. rasy posiadające krótkie kufy (np. Cavalier King Charles spaniel)
– psy długogłowe z wydłużonymi kufami (np. Whippet)
– psy o głowie w kształcie kwadratowym, o mocnych i krótkich szczękach (np. bullowate i rottweiler) - typ uszu:
– uszy długie (np. bloodhound, spaniele)
– uszy krótkie (terier czeski), do których zaliczane są uszy łamane, czyli charakterystycznie wywinięte do przodu (np. foksterier krótkowłosy, owczarek szkocki długowłosy) i uszy stojące (np. husky syberyjski, owczarek niemiecki) - długość sierści, gdzie rasy psów podzielił na grupy:
– psy długowłose (np. jamnik długowłosy, bobtail, chart afgański)
– psy krótkowłose (np. jamnik krótkowłosy, pinczer, foksterier krótkowłosy, whippet)
– psy szorstkowłose (np. jamnik szorstkowłosy, foksterier szorstkowłosy, wilczarz irlandzki)
Cechy wizualne nie są ściśle podporządkowane do danej rasy – często zdarza się, że w obrębie jednej z nich znajdziemy przedstawicieli różniących się np. długością włosa czy wielkością. Tak dzieje się np. wśród jamników, które występują w odsłonie gładko, szorstko i długowłosej oraz w wariantach wzrostowych standard, miniatura oraz jamnik króliczy. Wszystkie typy włosa oraz wzrostu są akceptowane przez przedstawicieli Międzynarodowej Federacji Kynologicznej FCI oraz występują zarówno na polowaniach, jak i wystawowych ringach.
Jeśli jednak chcielibyśmy podzielić czworonogi ze względu na pełnione przez nie funkcje, wyróżnić możemy:
- psy myśliwskie, czyli rasy wykorzystywane do pracy podczas polowań. To zdecydowanie najszersza i najbardziej zróżnicowana grupa psów użytkowych. Wykorzystując poszczególne predyspozycje, poszczególne rasy wykorzystywane są do płoszenia, tropienia, aportowania, wystawiania czy przynoszenia zwierzyny. Według oficjalnego podziału psy myśliwskie dzielą się na:
– tropowce (np. bloodhound)
– legawce (np. pudelpointer)
– płochacze (np. płochacz niemiecki)
– posokowce (np. posokowiec bawarski)
– gończe (np. gończy Hamiltona)
– norowce (jamniki)
– psy aportujące (np. retrievery) - psy ratownicze (np. nowofundland), wykorzystywane do ratowania ludzi spod gruzów, lawin, w czasie klęsk żywiołowych oraz katastrof budowlanych.
- psy pasterskie (np. anatolian, owczarki), czyli wspierające pracę i opiekę człowieka nad stadami zwierząt. Ze względu na różnorodną formę pomocy, rozróżnia się w tej grupie:
– psy typowo pasterskie (np. owczarek środkowoazjatycki, puli, anatolijski pies pasterski)
– psy zaganiające (np. bouvier des Flandres, border colli, owczarek australijski) - psy stróżujące (np. mastif tybetański), których zadaniem było ostrzeganie przed zbliżającym się obcym lub niebezpieczeństwem. W zależności od pełnionej roli psy stróżujące dzielone są na:
– psy stróżujące (np. mastif tybetański)
– psy stróżująco-obronne (np. doberman, akita inu) - psy służbowe, czyli takie wykorzystywane na potrzeby wojska (np. czarny terier rosyjski, owczarek belgijski), policji (np. owczarek niemiecki), służb celnych (np. labradory, chodsky pes)
- psy zaprzęgowe (np. siberian husky, malamute) – stworzone, krzyżowane i dobierane tak, by zapewnić jak największą siłe, wytrzymałość i odporność na warunki, jakie pierwotnie towarzyszyły pracy zaprzęgów. Więcej o historii tej dziedziny, która w dzisiejszych czasach stała się sportem, przeczytacie tutaj
- psy wyścigowe (np. greyhound i inne rasy chartów), których szybkość i zwinność, wykorzystywana wcześniej w polowaniach np. na zające, w tej chwili znalazła swoje ujście w sportowej formie psich wyścigów.
- psy reprezentacyjne i do towarzystwa (np. pudle, pekińczyki) – ich główną „pracą” jest towarzyszenie człowiekowi i przebywanie w jego ciągłym towarzystwie.
- psy hodowane w celach konsumpcyjnych (np. nagi pies peruwiański)
- psy wiejskie (np. hovawart), powstałe na skutek krzyżowania i hodowania różnego typu psów, a wykorzystywane pierwotnie na dworach i w chłopskich obejściach.
- psy hodowane w celach terapeutycznych (np. labrador retriever), które dzięki wrodzonym cechom charakteru oraz odpowiedniemu szkoleniu, mogą stać się czynnymi uczestnikami dogoterapii czy psami asystującymi osobom chorym i niepełnosprawnym. Więcej o tej formie psiej pracy przeczytać możecie tutaj.
Większość z powyższych grup podlega dodatkowym podziałom, a część z nich może być zaliczana do kilku grup w zależności od pełnionej funkcji. Dlatego też użytkowość ma bardzo płynne granice i tak naprawdę trudna jest do jednoznacznego zdefiniowania.
